မ့ၢ်လၢ အသ့ၣ်ညါယွၤအတၢ်တီတၢ်လိၤ

တၢ်ကစီၣ်န့ၣ် လီၤပျံၤလီၤဖုးဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ. ပှၤမၤစၢၤ ဟံၣ်ဃီအတၢ်ဖံးတၢ်မၤတဂၤလၢအလဲၤမၤတၢ်အဟံၣ်, ဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ်မၤအၢမၤနးအီၤအဃိ, သံဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. အကတၢၢ်န့ၣ် ဟံၣ်ကစၢ်တဖၣ် ဘၣ်လီၤဝဲဒၣ်ဃိာ်ဘၣ်ဆၣ်, ယသးကလၢၢ်ဘၣ်ယဲလၢ တၢ်အံၤတလၢပှဲၤဒံးဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်ပိာ်မုၣ်ဖိအံၤ ဘၣ်လဲၤခီဖျိဝဲအသိး, ဟံၣ်ကစၢ် တဖၣ်ကြၢးတူၢ်ဘၣ် တၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်, ဒီးကြၢးသံဝဲန့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤမ့ၢ်ဒၣ် ယတၢ်ဆိကမိၣ်န့ၣ်လီၤ. ဝံၤန့ၣ်ဒီး, ယဆိကမိၣ်ထီၣ်က့ၤဝဲလၢ ယသးဒိၣ်ထီၣ်တၢ်အံၤ မ့ၢ်အလဲၤတလဲၤကွံာ် တၢ်အဆၢလံဧါ. ယဆိကမိၣ်တၢ်ဒ်သိးအံၤအဃိ, မ့ၢ်ကမၣ်လၢာ်လံဧၣ်.

ယဖးထါစံးထီၣ်ပတြၢၤ ၁၀၉ ဟ့ၣ်ထီၣ်ယၤ သးအတၢ်ထံၣ်ဆိကမိၣ်လၢပှၤကညီ အန့ဆၢၣ်, သးလၢအသ့ၣ်ညါတၢ်တီတၢ်လိၤန့ၣ်လီၤ. စီၤဒၤဝံး, မ့ၢ်ပှၤလၢအဘၣ်ဂဲၤလိာ် သးဒီးအတၢ်သူၣ်ဒိၣ်သးဒိၣ် ပှၤမၤနးမၤဖှီၣ် ပှၤဖှီၣ်ဖိယာ်ဖိ, ဒီးပှၤတအိၣ်လၢအိၣ်ပှဲၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ၁၀၉:၈-၉ န့ၣ် စီၤဒၤဝံး ဆိၣ်အၢဝဲဒၣ်လၢ “မ်အနံၤအသီ အိၣ်စှၤဝဲတက့ၢ်... မ်အဖိတဖၣ် ကဲထီၣ်ပှၤဖိၣ်ဃဲ, ဒီးအမါလၢ ပှၤမုၣ်ကမဲတက့ၢ်,” န့ၣ်လီၤ.

ဘၣ်ဆၣ်, စီၤပၤစီၤဒၤဝံး အိၣ်ဒီးအစိကမီၤ, လၢကဟ့ၣ်ကၣ်တၢ်အဂီၢ်ဒၣ်လဲာ်, တဟ့ၣ်ကၣ်ဝဲ ပှၤမၤအၢတၢ်ဖိတဖၣ်န့ၣ်ဘၣ်. လၢတၢ်အံၤအလီၢ်န့ၣ်, စီၤဒၤဝံး ဃာ်အသးဆူ ယွၤအအိၣ်, လၢအမ့ၢ်…

တၢ်သဘျ့လၢ ယွၤကတဲာ်ကတီၤန့ၢ်ပှၤ

ပှၤကူၣ်သ့ လၢအတ့ဟီၣ်ခိၣ်မဲာ်သၣ်က့ၢ်ဂီၤတဖု, ဃုသ့ၣ်ညါဝဲလၢ ဖဲတၢ်တ့ဒုးအိၣ်ထီၣ် တီၤဘျီကၠိတၢ်လိာ်ကွဲလီၢ်အဒူၣ်အဆၢန့ၣ်ဒီး, တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးအစၢမနုၤတမံၤ ကပိာ်ထွဲထီၣ်အခံလဲၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လိာ်ကွဲလီၢ်လၢ တၢ်အဒူၣ်တအိၣ်ဒံးဘၣ်န့ၣ်, ကၠိဖိဖိသၣ်တဖၣ် ဂဲၤလိာ်ကွဲဝဲလၢ ကၠိအတၢ်သူၣ်ထီၣ်, ဒီးကၠိသရၣ်/သရၣ်မုၣ်တဖၣ်အကပၤ, ဒီးတဃ့ၢ်ဟးဖျိးဆူ တၢ်လီၢ်အဂၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, တၢ်လိာ်ကွဲလီၢ်န့ၣ် မ့ၢ်အိၣ်ဝဲဒီးတၢ်အဒူၣ်န့ၣ်ဒီး, ပှၤဖိသၣ်ကၠိဖိတဖၣ် ကမုာ်လၤသးခုလိာ်ကွဲဘၣ်ဝဲလၢ ကရၢၢ်အတၢ်ဒူၣ်အပူၤ, လၢတၢ်လီၢ်ကိးပူၤဒဲးန့ၣ်လီၤ. ပှၤဃုသ့ၣ်ညါတၢ်တဖၣ်အံၤ ထုးထီၣ်ဝဲဒၣ်တၢ်အစၢလၢ တၢ်ဒူၣ်တဖၣ် ကဒုးအိၣ်အါထီၣ် သးအတၢ်သဘျ့လၢ ကၠိဖိတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖျါလၢတၢ်ထံၣ်အံၤ ထီဒါလိာ်အသးဒီးပှၤအါဒံအါဂၤ ထံၣ်သ့ၣ်ညါတ့ၢ်ဝဲလၢ, တၢ်အဒူၣ်တဖၣ် မၤဃံးမၤအံၣ် ပတၢ်သးခုန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, တၢ်အဒူၣ်အဆၢတဖၣ်န့ၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်သဘျ့သ့ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်အဒူၣ်အဆၢလၢ ယွၤကတဲာ်ကတီၤန့ၢ်ပှၤတဖၣ်အပူၤန့ၣ် နဲၣ်ဖျါတ့ၢ်ဝဲတၢ်သဘျ့န့ၣ်လီၤ. ဖဲကစၢ်ယွၤ ဟ့ၣ်လီၤဝဲ တၢ်မၤလိာ် အထံၣ်တဆံဆူ ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ်န့ၣ်, အဝဲသ့ၣ်မ့ၢ်အိၣ်မူဝဲလၢ အတၢ်မၤလိာ်အပူၤန့ၣ်ဒီး, ကစၢ်ယွၤ အၢၣ်လီၤဝဲ “တၢ်အိၣ်မူ အဘီၣ်အညီ” န့ၣ်လီၤ. ၅မိၤ ၅:၃၃ ပာ်ဖျါဝဲ “သုဘၣ်လဲၤပိာ်ကယဲၢ်အကျဲလၢယွၤသုကစၢ်မၤလိာ်သုခဲလၢာ်, ဒ်သိးသုကမူ, ဒီးတၢ်ကဂ့ၤထီၣ်လၢသုဂီၢ်, ဒီးသုကထုးထီထီၣ်…

ယွၤအတၢ်မၢလီၤပှၤ လၢကစၢ်ခရံာ်အပူၤ

ဖဲတၢ်ဟ့ၣ်လီၤ ကၠ့နံၣ် ဟ့း(စ)လီး (Ginnie Hislop) လၢ မံၤလၤဒိၣ်စိတီၤဒိၣ် အလံာ်အုၣ်သး (Master Degree Diploma) ဒိးန့ၢ်ဝဲဒၣ် ကမျၢၢ်အတၢ်ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ ကိးပသူကိးပသီ, ဖဲ ၂၀၂၄ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်မနုၤအဃိလဲၣ်. ဒ်သိးကမၤဝံၤဝဲတၢ်မၤလိအံၤအဂီၢ်, မ့ၢ်လၢတၢ်ဆၢကတီၢ်ယံာ်ဝဲဒၣ် ၈၄ နံၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. ဖဲ ၁၉၄၁ နံၣ်န့ၣ်, ဒ်သိးကမၤဝံၤ အတၢ်မၤလိအဂီၢ် လိၣ်ဝဲဒၣ်ထဲ ကဘၣ်တီၢ်ထီၣ် တၢ်ကွဲးဃိထံ (thesis) န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, အတၢ်အဲၣ်တီ ကၠီး (George) တဂၤ ထံကီၢ်လိၣ်ဘၣ်အီၤ သတူၢ်ကလာ်, ဒီးကဘၣ်လဲၤ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်ဒုးတၢ်ယၤဖးဒိၣ် ခံဘျီတဘျီအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်ခံဂၤ ဒိးတ့ဒိးဖျီအသးအဆိအချ့, ဒီးလဲၤဝဲဆူ အဝၤအတၢ်မၤလီၢ်, ပှၤသုးဖိတဖၣ်အိၣ်ဆိးတၢ်အလီၢ်အကျဲ, ဒီးဘၣ်ပာ်လီၤတဲာ်တ့ၢ် ကၠ့နံၣ် အတၢ်မၤလိ, တချုးလၢအမၤဝံၤဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, တၢ်ဆိကတီၢ် အတၢ်မၤလိဖးယံာ်ဖးထီအံၤ ဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ် ကၠ့နံၣ် မၤဝံၤမၤလၢပှဲၤဝဲဒၣ် တၢ်လၢအစးထီၣ်မၤတ့ၢ်ဝဲတမံၤန့ၣ်လီၤ.

စီၤဧ့စြၤ…

အိၣ်ကတဲာ်ကတီၤသးလၢ တၢ်ထုကဖၣ်

ထွံၣ်မံၤ ဟၣ်ယ့နၢး(စ) (Hyenas) တဖၣ် ကဝီၤဃာ် ခ့ယူၢ်မိၢ် လၢအိၣ်ဝဲထဲတဒုဧိၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိအအၢတဖု စးထီၣ်ဒုးအီၤန့ၣ်ဒီး, ခ့ယူၢ်မိၢ်တဒုအံၤ တြီဆၢဒုးဆၢက့ၤဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အ့ၣ်အီၤ, တၢ်ဝာ်ဖှီယာ်အီၤ, ဒီးတၢ်ကညီၤရုၢ်ရုၢ်အပူၤန့ၣ် ဂုာ်ကျဲးစၢးမၤဆၢက့ၤဒုၣ်ဒါတဖုအံၤဘၣ်ဆၣ်, အကတၢၢ်န့ၣ် ခ့ယူၢ်မိၢ်အံၤ ဘၣ်ဟ့ၣ်လီၤအသးန့ၣ်လီၤ. ဖဲဒုၣ်ဒါတဖုအံၤ ကဝီၤအ့ၣ်အီၤအဆၢကတီၢ်န့ၣ်ဒီး, ခ့ယူၢ်မိၢ်အဂၤတဒု ဟဲတုၤဃီၤဝဲဃုာ်ဒီးခ့ယုၢ်အဂၤခံဒု, ဒ်သိးကမၤစၢၤအုၣ်က့ၤခီၣ်က့ၤအီၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. နီၣ်ဂံၢ်မ့ၢ်တအါဘၣ်ဆၣ်, သၣ်မံယီၤမိၢ်ဖးဒိၣ်တဖၣ်အံၤ ဒုးဆၢက့ၤ ဒုၣ်ဒါတဖၣ် တုၤလၢအလီၤပြံၤပျါ ဃ့ၢ်ဟးဖျိးကွံာ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. ခ့ယူၢ်မိၢ်တဖၣ် ဂဲၤဆၢထၢၣ်သဃဲၤလိာ်သး, ကွၢ်ထံကွၢ်ဆးဝဲ တၢ်လီၢ်ကဝီၤ, ဒီးအိၣ်ကတဲာ်ကတီၤအသးလၢ တၢ်ဒုးလၢခံတဘျီအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

ပှၤလၢအစူၢ်က့ၤနာ်က့ၤ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးတဖၣ်စ့ၢ်ကီး လိၣ်ဘၣ်တၢ်မၤစၢၤသပှၢ်တၢၢ်လၢပှၤအဂၤတဖၣ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤစၢၤအသဟီၣ်အဂံၢ်ဆူၣ်ကတၢၢ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်ထုကဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်လၢ ဝ့ၢ်ရိမ့ၤ အဂီၢ်, ပှၤတၢ်မၢဖိ စီၤပီလူး ကွဲးဆှၢလီၤလံာ်ပရၢအပူၤန့ၣ် ပာ်ဖျါဝဲလၢ “ပုၢ်သ့ၣ်ဝဲၢ်သ့ၣ်ဧၢ, ယဃ့ကညးသုလၢ ပကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးခရံာ်အဃိ, ဒီးတၢ်အဲၣ်ဘၣ်ဃးဒီးသးန့ၣ်အဃိ, ဒ်သိးသုကဂုာ်ဃုာ်ဒီးယၤ လၢတၢ်ဘါထုကဖၣ်အပူၤ, လၢယဂီၢ်လၢယွၤသပှၢ်ပှၢ်” (ရိမ့ၤ ၁၅:၃၂) န့ၣ်လီၤ. စီၤပီလူး ဃ့ကညးဝဲဒၣ်လၢ…

ထံၣ်တၢ်လၢ ယွၤမၤတ့ၢ်လံၤ

မီး(စ) (Morse) မ့ၢ်ပှၤပရိၣ်တဲးစတ့း လၢအမၤတၢ်သးခုကစီၣ်တဂၤအဖိခွါ, လၢအဂုာ်ကျဲးစၢးအိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤဝဲ ဒ်ပှၤတ့ခဲၣ် ဟီၣ်ခိၣ်မဲာ်သၣ်က့ၢ်ဂီၤတဂၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲ ၁၈၂၀ နံၣ် တဖၣ်အပူၤန့ၣ် ဘၣ်အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤ ဖှီၣ်ဖှီၣ်ယာ်ယာ်, ဒ်ပှၤဟးဝ့ၤဝီၤတ့ခဲၣ်တၢ်ဂီၢ်တဖၣ်လၢ အမဲရကၤ တၢ်ပၢအဖီလာ် ထံကီၢ်ဖိတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, ကစၢ်ယွၤ နဲၣ်ဆှၢက့ၤ အတၢ်အိၣ်မူဆူ အဂၤတကပၤန့ၣ်လီၤ. မီး(စ) တဂၤ မ့ၢ်စ့ၢ်ကီး ပှၤလၢ အသးစဲထီ စဲအ့ၣ်တကပၤန့ၣ်လီၤ. မီး(စ) ယုမၤလိသ့ၣ်ညါ လီၤဂံၢ်ထးနါ (Electromagnet) အဂ့ၢ်, ဒီးဆိကမိၣ်ထီၣ် တၢ်ထံၣ်တမံၤ လၢကဆီတလဲက့ၤဟီၣ်ခိၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲ ၁၈၃၂ နံၣ်န့ၣ် စဲမယၢၣ် အဲး(ဖ်) ဘံၣ် မီး(စ) (Samuel F.B Morse) ဘျုးလီၤအသးလၢ အတၢ်ထံၣ် ဆိကမိၣ်တမံၤ, လၢအမ့ၢ် လီဂံၢ်-ပျံၤထး (electric telegraph) ဒီးလၢခံန့ၣ် တ့ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ ပှၤဆှၢတၢ်ကစီၣ်အလီဂံၢ်ပျံၤထး (Telegraph) အဆိကတၢၢ်တမံၤန့ၣ်လီၤ.

လံာ်စီဆှံအပူၤ, "သးသမူအတၢ်ဖံးတၢ်မၤ…

တၢ်ဆၢဂ့ၤလၢ တၢ်သးခုအဂီၢ်

ဘရီနံၣ် ဝဲ (Bronnie Ware) မ့ၢ် သရၣ်မုၣ်ကွၢ်ထွဲပှၤဆါ, ဘူးထီၣ်လၢအမုၢ်နံၤကကတၢၢ်တဖၣ်တဂၤ, ကွဲးပာ်ဖျါတီၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ် ပှၤဆူးပှၤဆါတဖၣ် အတၢ်စံးကတိၤ ပီၢ်ယၢ်လီၤက့ၤသးတဖၣ်” လၢအပှာ်ယဲၤသန့ (Blog) အပူၤ, လၢတၢ်ဂ့ၢ်အခိၣ်တီၤ “တၢ်ပီၢ်ယၢ်လီၤက့ၤသးလၢတၢ်သံအဂီၢ်” န့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢအနၢ်ဟူဘၣ်ဝဲအကျါ, ပှၤဆူးပှၤဆါတဖၣ် စံးကတိၤ ပာ်ဖျါဝဲတဖၣ်န့ၣ်, “ယဆၢလၢယတကျဲးစၢၤ ဖံးတ့ၢ်မၤတ့ၢ်တၢ်ဆူၣ်ဆူၣ်န့ၣ်လီၤ. ယဆၢလၢ ယကရ့လိာ်တ့ၢ်ယသးဘူးဘူးတံၢ်တံၢ်ဒီးယတံၤသကိးတဖၣ်” န့ၣ်လီၤ. ဒီးတၢ်လၢအလီၤကမၢကမၣ်အဒိၣ်ကတၢၢ်န့ၣ် ပှၤဆူးပှၤဆါတဖၣ် စံးဝဲလၢ, “ယဆၢလၢ ယကမုာ်လၤသးခုတ့ၢ်ယဲ ယတၢ်အိၣ်မူအါန့ၢ်အန့ၣ်လီၤ.”

ဝဲ ကွဲးဝဲဒၣ်လၢ "တၢ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ် တၢ်သံတၢ်ပှၢ်, လၢပဟးဆှဲးအီၤတသ့အံၤ မ့ၢ်ဝဲဒၣ်ပိးလီအဂ့ၤကတၢၢ်တမံၤလၢ ပကအိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤတၢ်အိၣ်မူလၢအပှဲၤဒီးတၢ်သးခု" န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်အံၤ ဖျါဝဲဒၣ် ဒ်တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်တမံၤဘၣ်ဆၣ်, တၢ်သးခုအဂံၢ်ထံးန့ၣ် ကမ့ၢ်တၢ်မနုၤတမံၤလဲၣ်. ပကဃုထံၣ်န့ၢ် တၢ်သးခုအခီပညီအလၢအပှဲၤ ဖဲတၢ်လီၢ်မတၤလဲၣ်.

ပှၤတၢ်မၢဖိစီၤယိၤဟၣ်, ဒ်ပှၤသးစၢ်တဂၤအသိး, ထံၣ်တ့ၢ်ဝဲ တၢ်အိၣ်မူအတၢ်ပညိၣ်လၢအကမၣ်န့ၣ်လီၤ. မၢ် ၁၀:၃၇ န့ၣ် အဝဲဒီးအဒီပုၢ်ဝဲၢ်ခွါ သံကွၢ်ဝဲဒၣ် ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးလၢ, “ဟ့ၣ်ပှၤလၢပကဆ့ၣ်နီၤလၢ နစုထွဲတဂၤ,…